ခရစ်ယာန်ဘာသာကို ပထမဆုံးကျင့်သုံးခဲ့သည့် အာမေးနီးယား

Written and Photo by Dr. Nu Myat Theingi Oo

အာမေးနီးယားနိုင်ငံသည် ရှည်လျားသော သမိုင်းကြောင်း၊ လှပသောရှုခင်းများနှင့်ပြည့်စုံသည့် အာရှတိုက်အနောက်မြောက်ပိုင်းရှိ ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံငယ်လေး ဖြစ်သည်။ အနောက်ဘက်တွင် တူရကီ၊ မြောက်ဘက်တွင် ဂျော်ဂျီယာ၊ တောင်ဘက်တွင် အီရန်၊ အရှေ့ဘက်တွင် အဇာဘိုင်ဂျန်၊ အနောက်တောင်ဘက်တွင် အဇာဘိုင်ဂျန်၏ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ Nakhchivan တို့နှင့် နယ်နိမိတ်ထိစပ်နေပါသည်။

အာမေးနီးယားသည် ကော့ကေးဆပ်တောင်တန်းကြီး၏ တောင်ဘက်တွင်တည်ရှိကာ တောင်ထူထပ်သောနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ပျမ်းမျှအမြင့်သည် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ပေ ၅၉၀၀ ဖြစ်ကာ မြေနိမ့်နိမ့်မရှိပါ။ တောင်ထူထပ်သောနိုင်ငံဖြစ်သည့်အားလျော်စွာ ရှုခင်းအမျိုးမျိုးနှင့် အသေးစား ရာသီဥတုအမျိုးမျိုးကို ဖန်တီးပေးနေသည်။ နိုင်ငံ၏အကျယ်အဝန်းမှာမူ ၁၁၄၈၄ စတုရန်းမိုင်သာ ကျယ်ဝန်းပါသည်။
အာမေးနီးယားသည် လူမျိုးစုတစ်စုတည်းဖြင့်သာ ဖွဲ့စည်းထားသည့် နိုင်ငံအနည်းငယ်အနက် တစ်ခုဖြစ်သည်။ လူဦးရေ၏ ၃% မှလွဲ၍ ကျန်လူဦးရေသည် အာမေးနီးယန်းလူမျိုးများဖြစ်သည်။ အာမေးနီးယားတွင် လူဦးရေပေါင်း ၃ သန်းရှိပြီး လက်ရှိတွင် နိုင်ငံတွင်းနေထိုင်သော အာမေးနီးယန်း လူမျိုးများထက် ပြင်ပသို့သွားရောက်နေထိုင်သူများ ပိုများပါသည်။ ၁၉၁၅ ခုနှစ် အာမေးနီးယား လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုတွင် အားမေးနီးယားလူမျိုး တစ်သန်းကျော် သေဆုံးခဲ့ပြီးနောက် ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် လူအများအပြားသည် နိုင်ငံတွင်းမှ ထွက်ပြေးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အာမေးနီးယားလူမျိုးများသည် ချောမောလှပကာ ဆွဲဆောင်မှုရှိကြပြီး ကမ္ဘာကျော် ကာဒစ်ရှန်ညီအစ်မများသည် အာမေနီးယန်းသွေးနှောများဖြစ်ကြသည်။

အာမေးနီးယားသည် နှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာ တည်ရှိခဲ့သည့် သက်တမ်းအရင့်ဆုံး ရှေးဟောင်းနိုင်ငံများအနက် တစ်ခုဖြစ်သည်။ အာမေးနီးယားတွင် တွေ့ရှိခဲ့သည့် ကမ္ဘာ့သက်တမ်းအရင့်ဆုံး သားရေဖိနပ်သည် ဘီစီ ၃၅၀၀ ကတည်းက ပြုလုပ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။ အာမေးနီးယားသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာကို ပထမဆုံးကျင့်သုံးခဲ့သောနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ယနေ့ထိတိုင် ခရစ်ယာန်နိုင်ငံဖြစ်ဆဲဖြစ်သည်။ အေဒီ ၃၀၁ တွင် အာမေးနီးယား၌ ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံဘာသာအဖြစ် ပထမဆုံးသတ်မှတ်ခဲ့သည်။

ထောင်စုနှစ်များစွာသက်တမ်းရှိ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများမှသည် ပြိုလဲနေသော ဘုရားရှိခိုးကျောင်းများအထိ အာမေးနီးယားတွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာ ဝတ်ပြုပူဇော်ရာ ကျောင်းပေါင်းများစွာ ရှိပါသည်။ ထို့ကြောင့်လည်း “ဘုရားကျောင်းများရှိရာမြေ” ဟုခေါ်ဆိုခြင်းဖြစ်ပေလိမ့်မည်။ ဘုရားကျောင်းများ အားလုံးသည် ခမ်းနားလှပလှပြီး ထိုဘုရားကျောင်းများအနက် ၉ ရာစုက ဆောက်ထားသည့် Tatev ဘုန်းကြီးကျောင်းမှာ လှပသည့်ရှုမျှော်ခင်းများ ဝန်းရံထားသည့် ရှေးဟောင်းအဆောက်အဦး တစ်ခုဖြစ်သည်။ ထိုဘုန်းကြီးကျောင်းနှင့် Halizor ရွာကို ဆက်သွယ်ထားသည့် ကောင်းကင်ရထားလမ်းသည် ကမ္ဘာ့အရှည်ဆုံး တစ်ဆက်တည်းသွားသော ကောင်းကင်ရထားလုံး အဖြစ် ဂင်းနစ်စံချိန်ချိုးထားပါသည်။

အာမေးနီးယားတွင် ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာသုံးခုရှိပြီး ယင်းတို့မှာ Geghard ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း၊ Sanahin နှင့် Haghpat ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများနှင့် ကမ္ဘာ့သက်တမ်းအရှည်ဆုံး ဘုရားကျောင်း တစ်ခုဖြစ်သည့် Echmiadzin ဘုရားကျောင်း တို့ဖြစ်သည်။ အာမေးနီးယား၏ အမျိုးသားသင်္ကေတတစ်ခုဖြစ်ပြီး မြင့်မြတ်သည်ဟု ယူမှတ်ကြသည့် တူရကီနိုင်ငံရှိ အာရာရက်တောင်ရှုခင်းကိုကောင်းစွာ လှမ်းမြင်နိုင်သည့် Khor Virap ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းနှင့် Zvartnots ဘုရားကျောင်း၊ Garni ဘုရားကျောင်းနှင့် Noravnak ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းတို့မှာလည်း ထင်ရှားသည်။ အာမေးနီးယားတွင် ယူနက်စကို ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်အဖြစ် စာရင်းသွင်းခံခဲ့ရသည့် အစားအစာလည်းရှိကာ အာမေးနီးယား ရိုးရာအစားအစာဖြစ်သည့် Lavash ပေါင်မုန့်အပြားဖြစ်ပါသည်။

အာမေးနီးယားတွင် ဆာဗန်အမည်ရှိ ရေကန်ကြီးက နိုင်ငံ၏ ၆ ပုံတစ်ပုံခန့်ကိုနေရာယူထားပါသည်။ စိမ်းပြာကြည်လင်နေသော ရေပြင်၊ ကမ်းခြေကဲ့သို့ဖြစ်နေသော မြစ်ကမ်းတို့ကြောင့် အာမေးနီးယားလို ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံအတွက် ပင်လယ်သဖွယ်ဖြစ်နေကာ အပန်းဖြေသူများနှင့် စည်ကားလျှက်ရှိပါသည်။ တောင်များသည့် အာမေးနီးယားတွင် နှင်းလျှောစီးစခန်းများရှိပြီး နာမည်အကျော်ဆုံးမှာ Tsakhkadzor နှင်းလျှောစီးအပန်းဖြေစခန်းဖြစ်သည်။ Dilijin အမျိုးသားဥယျာဉ်၊ Aragats တောင်၊ Arpi ရေကန်၊ Shaki ရေတံခွန်တို့မှာ အာမေးနီးယားရှိ ထင်ရှားသည့် သဘာဝအလှတရားတချို့ဖြစ်သည်။

အာမေးနီးယား၏မြို့တော်မှာ ယာရာဗန် (Yeravan) မြို့ဖြစ်ကာ ကမ္ဘာ့သက်တမ်းအရှည်ဆုံး မြို့ကြီးများအနက် တစ်မြို့ဖြစ်သည်။ မြို့ထဲ အဆောက်အအုံအတော်များများက ပန်းရောင်သန်းသဖြင့် “ပန်းရောင်မြို့တော်”ဟုလည်း ရည်ညွှန်းကြပါသည်။ ရှေးဟောင်းအဆောက်အအုံများစွာရှိသည့် ဒုတိယအကြီးဆုံးမြို့ Gyumri၊ ရေပူစမ်းများစွာရှိသည့် Spa မြို့ Jermuk၊ အရသာရှိသည့်ဝိုင်များစွာ ထုတ်လုပ်ရာ Areni ရွာ၊ သက်တမ်းနှစ်ပေါင်း ၁၆၀၀ ရှိ အာမေးနီးယားအက္ခရာ အမှတ်တရအဖြစ် ဖန်တီးထားသော အာမေးနီးယားအက္ခရာပုံသဏ္ဏာန်ရုပ်တုများ၊ Amberd ခံတပ်ကြီး၊ ဗြိတိန်နိုင်ငံရှိ Stonehenge ကဲ့သို့ ကျောက်တုံးပေါင်း ၂၂၃ ခုကို စက်ဝိုင်းသဏ္ဏာန်ထောင်ထားသည့် Karahunj Observatory တို့မှာ အာမေးနီးယားရောက် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည်များ သွားရောက်လည်ပတ်လေ့ရှိသည့်နေရာများဖြစ်ကြသည်။

ဒေါက်တာနုမြတ်သိင်္ဂီဦး